Afbeelding van installatie Zuid-Afrikahuis 2016, De (re)presentatie van de traktaat. In 1938 werd door de ‘Zuid Afrikaanse Studenten Vereneging Amsterdam’ de expositie ‘De grote trek’ in Amsterdam georganiseerd. In de vitrine nummer 1a. werd de traktaat tentoongesteld.
"Zuid-Afrika 1837, de groep Voortrekkers onder leiding van Piet Retief trokken door het koninkrijk van de Zoeloes in de hoop er land te vinden om zich te vestigen. De zendeling F. Owen stelde een contract op (die Traktaat) waarin stond dat Dingaan (de Zoeloekoning), Retief en zijn groep voortrekkers een stuk land nabij de rivier de Ncome ‘schonk’. Het verhaal gaat dat Dingaan de groep voortrekkers uitnodigde voor een afscheidsbezoek. Na het drinken van het kafferbier riep Dingaan plotseling: ‘Boelalanie babatagatie’ wat dood de tovenaars betekent. Zeventig Voortrekkers werden gedood, waaronder Piet Retief, enkel één jongen heeft kunnen ontsnappen.
In 1838 word er een nieuwe leider van de voortrekkers gekozen, Pretorius. Hij verzamelde een commando groot 464 man, kleurlinge inbegrepen, en trok weer richting de Ncome. Dankzij hun laager (een cirkel van ossenwagens), hun geweren, hun motivatie en twee kanonnen versloegen de Voortrekkers de Zoeloes verpletterend: ongeveer 3000 Zoeloes werden gedood. De Ncome heet voortaan de ‘Bloedrivier’. De traktaat is vijf dagen na de Battle van de Bloedrivier gevonden in de leren tas die nog om het dode lichaam van Retief hing. Het ‘origineel’ is tijdens de Angola-Boerenoorlog in 1900 verdwenen."
Omdat het originele traktaat was verloren heeft Potgieter, de leider van de Voortrekkers op dat moment, een kopie gemaakt. Deze kopie zien we terug in o.a. boeken en in musea. We weten dat dit een feit is omdat hij onderaan het traktaat schrijft, dat hij zweert op de bijbel dat zijn kopie hetzelfde is als het origineel. Vaak wordt de toevoeging van Potgieter getoond, maar soms wordt het traktaat zonder de toevoeging afgebeeld en wordt het naast de afbeelding geschreven. Nog vaker is de toevoeging van Potgieter verwijderd en wordt de kopie het origineel. Feit wordt fictie.
Links de zijde dat het verhaal verteld vanaf het perspectief van de voortrekkers. Rechts de zijde dat het verhaal verteld vanaf het perspectief van de Zoeloes. Bron: Google Maps.
Het toe-eigenen van een stuk grond is dus gebaseerd op basis van een traktaat waarbij feit, het origineel dat verloren is gegaan, fictie is geworden.
De feiten en fictie van dit verhaal worden gerepresenteerd in twee musea. Beide staan naast de Bloedrivier. Op de westelijke oever is een museum dat het verhaal vertelt vanuit het perspectief van de Voortrekkers. En op de oostelijke oever is in 1998 een museum gebouwd dat het verhaal vertelt vanuit het perspectief van de Zoeloes. En in mijn project ‘die traktaat- de originele kopie’ vertel ik het weer op mijn manier.
Afbeelding van installatie Zuid-Afrikahuis 2016, De representatie van Dingaan.
--
Hillie de Rooij is fotograaf, haar werk ontstaat vanuit haar fascinatie hoe ons beeld en kennis van de wereld wordt beïnvloed door foto’s die wij zien in de media. Tijdens de Maand van de Geschiedenis zal haar werk ‘Die Traktaat de originele kopie’ te zien zijn in het Zuid-Afrikahuis. Dit project is mede mogelijk gemaakt door het Mondriaan Fonds – WJT.