Artikel

Hoe brachten we de wereld in kaart?

Vanaf de zestiende eeuw varen Europeanen de hele wereld over. Door de ontdekkingsreizen en de internationale handel groeit de behoefte aan gedetailleerde land- en zeekaarten. Nederland ontwikkelt zich tot een wereldspeler en burgers zijn nieuwsgierig naar wat er in die wereld allemaal te vinden is. Landkaarten zijn niet aan te slepen en dan brengt Joan Blaeu ‘de mooiste atlas ooit’ uit: de Atlas Maior.

De Atlas Maior wordt in 1662 uitgegeven door de Amsterdamse firma Blaeu. De oprichter van dit familiebedrijf is Willem Janszoon Blaeu. Begin zeventiende eeuw merkt hij op dat er veel vraag is naar goede kaarten. Hij opent zijn eigen drukkerij en uitgeverij aan het Damrak in Amsterdam. Op dat moment is die straat een haven met een open verbinding naar het IJ. Een ideale plek dus om kaarten te produceren, want belangrijke klanten, de schippers, liggen letterlijk voor de deur. Al snel vallen Willems uitgaves op omdat ze van hoge kwaliteit zijn en ook nog eens mooi om naar te kijken. ‘Blaeu’ wordt een internationaal bekende naam.

Willem (links) en Joan Blaeu.

Na zijn overlijden neemt zijn zoon Joan het inmiddels beroemde en goed lopende bedrijf over. Richt Willem zich nog vooral op kaarten, Joan bedenkt dat je daar ook mooie verzamelbanden van kunt maken. Hij begint aan een monsterproject: het samenstellen van een zeer grote atlas. In 1662 komt de Atlas Maior in verschillende edities op de markt: een verzameling van elf boeken, met daarin bijna zeshonderd kaarten en duizenden pagina’s aan beschrijvende tekst. De mooiste editie wordt geleverd in een bijpassend kastje.

Kaart van Europa in de Atlas Maior. Meer kaarten uit de Atlas Maior zien? Op de website van de Universiteit Utrecht kan je er digitaal doorheen bladeren.

Klik hier om door de atlas te bladeren!

Goedkoop is het meesterstuk niet, eigenlijk kunnen alleen zeer rijke mensen een volledige versie betalen. De minst uitgebreide versie kost 250 gulden – dat is te vergelijken met zo’n 20.000 euro in onze tijd! En dan zijn er ook nog versies die met de hand zijn ingekleurd. De meest luxe uitgaven zijn zelfs ingelegd met bladgoud en ingebonden met leer.

De Atlas Maior is dan ook het duurste boek van de zeventiende eeuw. Mede daardoor is het een gewild statussymbool onder rijke mensen in die tijd, in zowel binnen- als buitenland. Er worden uiteindelijk zo’n 300 complete sets gemaakt. Tegenwoordig zijn er slechts tientallen over. Deze worden bewaard in (universiteits)bibliotheken, musea en archieven.

Wanneer ontstaan de eerste wereldkaarten? Hoe komen de kaartenmakers aan al die gedetailleerde informatie? En wanneer wordt de – onder veel Nederlanders bekende – Bosatlas geïntroduceerd? Dat en meer lees en bekijk je in de longread van NPO Kennis over wereldkaarten en atlassen