‘De Bijlmerramp is volgens velen een ramp die zich slechts hier in Amsterdam-Zuidoost heeft afgespeeld. Terwijl het in mijn ogen gaat om een ramp die het hele land trof. Toen op 4 oktober 1992 een vrachttoestel van het Israëlische El Al tijdens het opstijgen van Schiphol neerstortte op twee flats, kwamen officieel 43 mensen om, onder wie de drie bemanningsleden en de enige passagier. Maar er woonden in het rampgebied ook ongedocumenteerden. Het is dus niet duidelijk hoeveel mensen er zijn omgekomen.
Het is de grootste vliegramp die Nederland heeft getroffen. Sommige Bijlmerbewoners denken dat die in de media bewust klein is gehouden. Bij de herdenking dit jaar zou er meer landelijke aandacht voor moeten zijn, zodat de ramp een plek kan krijgen in het bewustzijn van alle Nederlanders en niet alleen in dat van de inwoners van Amsterdam-Zuidoost.
Ik was dertig toen het vliegtuig crashte. Ik woonde vlak bij het rampgebied. Net als veel mensen in mijn omgeving heb ik lang de reflex gehad om omhoog te kijken als er een vliegtuig overvloog. Dat is gaandeweg minder geworden, maar sommigen schrikken nog altijd van het geluid van een vliegtuig.
De ramp leeft na dertig jaar nog sterk. Dat merken we bijvoorbeeld op de jaarlijkse herdenking op 4 oktober. Iedereen herdenkt op z’n eigen manier. Sommige mensen blijven thuis, anderen gaan naar het monument van de Bijlmerramp. Maar het helpt de meesten wel dat er aandacht voor is, en dat nabestaanden en betrokkenen elkaar kunnen ontmoeten.
Imagine IC is in 1999 opgericht als erfgoedorganisatie. We zijn een mix van een museum en een buurtarchief, en verzamelen allerlei verhalen over Zuidoost. Daarbij horen ook de verhalen over de Bijlmerramp, met bijbehorende emoties. Leed, pijn, desoriëntatie – het is niet onder één noemer te vatten. Het initiatief voor het buurtarchief is genomen door het stadsdeelbestuur. Dat vond dat de Bijlmer eigenlijk een eigen museum verdiende. Voor de 30-jarige herdenking werken we samen met het Amsterdam Museum.
Bij de 25-jarige herdenking van de Bijlmerramp heeft Imagine IC in de Openbare Bibliotheek Amsterdam (OBA) een tentoonstelling ingericht: Herdenken op gevoel. We hadden buurtbewoners en betrokkenen, zoals brandweerlieden en hulpverleners, gevraagd of ze spullen hadden die herinneren aan de ramp. Alle voorwerpen die sindsdien nog altijd in de OBA in de vitrines tentoongesteld staan, heeft Imagine IC in bruikleen. Je ziet bijvoorbeeld een brokstuk van het gecrashte vrachtvliegtuig. Dat komt van een buurtwerker die zelf een collectie heeft aangelegd om te voorkomen dat de ramp vergeten zou worden.
De Bijlmerramp heeft niet alleen de betrokkenen, maar ook de omgeving blijvend veranderd. Een van de grootste gevolgen is dat er versneld stedenbouwkundige veranderingen zijn doorgevoerd. De typerende hoge flats van de Bijlmermeer zijn vervangen door laagbouw. Ik weet niet of het allemaal uiteindelijk zo positief heeft uitgepakt. Met het oog op de woningnood kun je je afvragen of het nodig was om die flats zo drastisch te slopen.’
Jules Rijssen is verzamelnetwerker bij erfgoedorganisatie Imagine IC in de Bijlmer.
Dit is een artikel uit het Maand van de Geschiedenis Magazine