Foto: David van Dam / De Beeldunie 2017
Werden crises in het verleden anders bestreden dan in het heden?
'Eeuwenlang was een crisis iets dat mensen zelf moesten oplossen. Ze waren teruggeworpen op hun gilden, hun kerk, op hun familie of wijk. In tijden van de pest en oorlogen moest je het zelf maar zien te rooien. Nederland ontwikkelde voor het eerst pas nationaal crisisbeleid in de napoleontische tijd (1794-1814). Tegenwoordig neemt de nationale overheid steeds meer taken op zich. In de nafase, tijdens de crisis, in de voorfase en ter preventie. De overheid is ons steeds meer gaan helpen, beveiligen en voor ons gaan zorgen. Tegelijkertijd zijn de mensen veeleisender en komen zij vaker in verzet.’
Wat is de definitie van een ramp?
‘Een ramp is officieel "een zwaar ongeval waarbij grote belangen zijn geschaad of orden bedreigd, en waarbij een gecoördineerde inzet van organisaties nodig is". Maar praktisch is een ramp pas een ramp als we het niet met elkaar aan kunnen. Je hebt bijvoorbeeld overstromingen in Nederland die we niet hebben gezien als ramp omdat de dijken stevig waren en de mensen goed op hun terpen zaten. Het was geen ramp omdat de mensen het goed hadden gemanaged. Een ramp is dus ook altijd een menselijk probleem. Wat er vaak wordt gezegd - en daar ben ik het als historicus wel mee eens - is dat we niet met een absolute definitie moeten komen. Rampen en crises komen onverwacht. Als je al iets hebt omlijnd, dan heb je de laatste ramp of laatste crisis omlijnd – je kunt dus hoogstens zeggen dat er sprake is van een ramp of crisis als we van mening zijn dat vitale belangen in het geding zijn en alles uit de kast moet worden getrokken om de boel te redden.’
Bij een ramp denken we vaak aan iets dat ons overkomt. Kun je een oorlog ook een ramp noemen?
‘Een land in oorlog ziet zijn kernwaarde – autonomie – bedreigd, en in het geval van nucleaire escalatie zelfs nog meer dan dat. In de complexe samenleving van tegenwoordig kan een oorlog elders bovendien ook snel een ramp hier worden. Een humanitaire ramp bijvoorbeeld. Dit is in Oekraïne ook het geval. De stroom valt uit, ziekenhuizen kunnen niet meer functioneren. Mensen slaan op de vlucht en moeten elders worden opgevangen. In het verleden zag je ook dat in tijden van oorlog ziektes werden verspreid: de pest ging rond, de cholera of malaria kwam weer naar Nederland.
De term crisis is vooral performatief: het zet aan tot actie. Crisisbeheersing is het toverwoord. En dat geldt ook nu voor Oekraïne. Het is daar een oorlog, maar hier, in Europa, en zelfs wereldwijd is het inmiddels ook een crisis. Het raakt de internationale orde. Veiligheid is ondeelbaar, zeker in Europa, dus we moeten er iets mee. Het is dus ook onze crisis.’
In oktober is het essay Crisis! van Beatrice de Graaf verkrijgbaar bij de boekhandel. En het is ook beschikbaar in gesproken vorm en braille via Passend Lezen, dé bibliotheek voor lezers die blind of slechtziend zijn, dyslexie hebben of te maken hebben met een fysieke of cognitieve beperking.