GRENSLEZINGEN:
De lange schaduw der Germanen (2016) gaat over de grote culturele scheidslijn die al sinds tweeduizend jaar door Europa loopt, en terug te voeren valt op de nederlaag van de Romeinse veldheer Varus in het jaar 9 in het Teutoburgerwoud. Daarmee werden voor vier eeuwen de buitengrenzen van het Romeinse Rijk langs de Rijn en Donau vastgelegd. Die grens vinden wij nog steeds terug in de Europese cultuur; het is (grofweg) de grens tussen het Romaanse en Germaanse deel, en tussen het katholieke en protestantse deel van Europa, met alle gevolgen van dien. De politieke tegenstelling tussen Duitsers en Fransen, beide erfgenamen van het Karel de Grote, die vanaf de Middeleeuwen sterk de Europese politiek domineerde, kreeg zo een met veel cliché's gepaarde ideologisch en mentale inkleuring, die tot na de Eerste Wereldoorlog stand hield. Er waren echter ook perioden waarin deze cliché's op de achtergrond raakten, omdat ze politiek net niet van pas kwamen. Het boekje behandelt en verklaart die wederzijdse beeldvorming in de loop der eeuwen, en het politieke gebruik daarvan.
Rusland en Europa. Over de betekenis van oude culturele scheidslijnen (2003) behandelt de actualiteit van een andere eeuwenoude scheidslijn in Europa, die eerst door het communisme - dat de ideologische grens dwars door het hart van Europa trok - en vervolgens door de opmars van de democratie na de Val van de Muur uit het oog verloren was: die tussen de Latijnse Christenheid (katholiek en protestant tezamen) en de de Griekse orthodoxie, die ergens achterlangs het Balticum en dwars door de Karpaten loopt. Het na 1989 bestaande optimisme over de hervormbaarheid van de Balkan en vooral Rusland in westerse zin is inmiddels verdwenen. De scepsis, die dienaangaande reeds (toen nog op een betrekkelijk vroeg moment) in dit boekje is verwoord, is inmiddels terecht gebleken. Door het conflict rond de Oekraïne en de steeds autocratischer trekken van Poetins Rusland, zijn wij ons inmiddels van die diepe kloof weer meer bewust dan ooit.
Buren? Een alternatieve geschiedenis van Nederland & Een alternatieve geschiedenis van Duitsland (Het week-van-de-geschiedenis-boekje van 2005) is een vorm van what-if-geschiedenis die in twee korte geschiedverhalen de bestaande grens tussen Nederland en Duitsland ter discussie stelt. Gespeeld wordt met de historische toevalligheid van grenzen die wij nu als vanzelfsprekend ervaren. Uitgangspunt is, dat een net iets andere afloop van een bepaalde cruciale gebeurtenis verstrekkende gevolgen kan hebben. In het eerste verhaal wordt Willem van Oranje niet vermoord, in het tweede belandt Luther op de brandstapel. Het gevolg: in de alternatieve geschiedenis van Nederland blijft, als gevolg van de mislukking van de moordaanslag, Nederland deel van Duitsland. In de alternatieve geschiedenis van Duitsland is, als gevolg van de voortijdige dood van Luther, Nederland een heel stuk groter uitgevallen. Uiteengezet wordt, waarom het hier geschilderde afwijkende verloop van de geschiedenis dan logisch is. Bekende historische figuren passeren daarbij in een andere context de revue
Reis langs een verdwenen grens. Beelden van de wegroestende scheidslijn tussen Duitsland en Duitsland (2009) is een fotoverslag uit de zomer van 1991 van een tocht langs een toen even eerder verdwenen staatsgrens die voor oudere generaties veertig jaar lang het vanzelfsprekende bijproduct van de Koude Oorlog vormde: het 1400 kilometer lange, hermetisch afgesloten ijzeren gordijn dat van de Oostzee tot Bohemen dwars door Duitsland liep, en de BRD en de DDR van elkaar scheidde. Reeds amper anderhalf jaar na de Val van de Berlijnse Muur was van deze nóg veel omvangrijker grensafscheiding al niet meer veel over; vaak niet meer dan losse wachttorens en douanestations. Veel daarvan is inmiddels alsnog verdwenen, en de oude grens valt ter plekke amper meer te traceren. Het boekje heeft daardoor ook een grote documentaire waarde gekregen, als tijdsdocument van een grens in verval.
'Zij hangen de was op het balkon, wij zetten daar geraniums'. Zuidtirol is niet Italië' (te verschijnen najaar 2016). Nederland is vanouds heel gelukkig met haar eigen grenzen; wij kennen geen irredentisme en geen separatisme van betekenis. Beide verschijnselen hebben in het verleden in Europa echter tot veel oorlogen aanleiding gegeven: minderheden die zich niet gelukkig voelen binnen de grenzen van de staat waartoe zij behoren. De inwoners van het Duitstalige Zuidtirol, dat in 1919 als gevolg van de uitkomst van de Eerste Wereldoorlog in strijd met het door de Amerikaanse president Wilson gepropageerde zelfbeschikkingsrecht door Oostenrijk aan Italië moest worden afgestaan, is één van die lang omstreden gebieden waarvan Europa er zo vele telt. Het lot van Zuidtirol kan daarmee als pars pro toto voor dat van vele andere minderheidsgebieden dienen. Onderdrukking van de eigen culturele rechten en onvrede met het Italiaanse centralisme leidde begin jaren zestig zelfs tot bomaanslagen. Met dank aan de EU kent het lijdensverhaal echter een happy ending, omdat de grenzen met Schengen doorlaatbaar zijn geworden en zo hun betekenis hebben verloren.
Voor meer informatie en het boeken van een lezing kun je contact met ons opnemen via maand@openluchtmuseum.nl.