Neem de Eerste Wereldoorlog. Onmiskenbaar lagen de grenzen na die oorlog anders dan ervoor. Maar in hoeverre is dat volledig het gevolg van die oorlog? In de Balkan waren de grenzen al voor augustus 1914 aan het verschuiven en dat gaat tot op de dag van vandaag door. De grensveranderingen in West-Europa waren minimaal, terwijl het Westfront het meest gewelddadige front van de oorlog was. Het kwam in feite neer op het teruggeven van Elzas-Lotharingen aan Frankrijk. Het is zeer de vraag of zonder de oorlog dat gebied wel tot in de eeuwen der eeuwen van Duitsland deel was blijven uitmaken. De grensveranderingen in het Midden-Oosten tenslotte waren meer het gevolg van de op de krijgshandelingen volgende ‘onderhandelingen’. Politiek bleek weer eens het gore naspel van oorlog met uitsluiting van bepaalde middelen.
Dit gaat ook op voor culturele grenzen. Het is typerend voor de Eerste Wereldoorlog-literatuur dat de schrijvers die het meest met de oorlog worden geassocieerd – de Wilfred Owens en de Erich-Maria Remarques – weliswaar afscheid namen van oude gedachten, maar niet van oude vormen. De muziek was al voor 1914 door Arnold Schoenberg en Igor Strawinsky ingrijpend veranderd. De schilder- en beeldhouwwerken van Käthe Kollwitz van voor 1914 zijn slechts door kenners van die van na 1918 te onderscheiden. Natuurlijk waren er uitzonderingen, zoals schilder Georg Grosz en schrijver E.E. Cummings, maar zij nuanceren het beeld hooguit. Zo zou door de oorlog de Dada-beweging het licht hebben gezien. Inderdaad dateert die beweging van de oorlog zelf, maar niet alleen was de aanzet met Marchel Duchamps Fietswiel op een Taboeret al in 1913 gegeven, zij ontstond ook nog eens in het neutrale Zwitserland. De stad Ieper (ver)werd niet tot een toonbeeld van moderniteit, maar verrees uit de as als een kopie van haar oude zelf. De strijd om het vrouwenkiesrecht was al lang en breed voor de oorlog begonnen en zou ook zonder hem zegevierend zijn afgesloten.
Heeft de Eerste Wereldoorlog dan geen enkele grens ondubbelzinnig verlegd of doorbroken? Zeker, al kan beter worden gezegd dat hij die grens heeft opgetild en weggeslingerd om pas weer in een ‘galaxy far, far away’ grond onder de voeten te krijgen. Het betreft de grens van de destructie, in zowel materieel als humaan opzicht. Het is een grens waarvan werd gedacht dat zij na de Napoleontische oorlogen nooit meer zou worden doorbroken. Maar het idee dat geweld zijn grenzen kent, is door de Grote Oorlog aan stukken getimmerd en de grenzeloosheid ervan is sindsdien keer op keer bevestigd.
