Artikel

Opstand in de collectie

Collectie Nederlands Openluchtmuseum

Ook in de collectie van het Nederlands Openluchtmuseum zijn een heleboel prachtige stukken te vinden die aansluiten bij het thema Opstand. Laat je op deze pagina inspireren door 15 collectiestukken.

1. Dit is de voordeur van een woning in Staphorst. Het huisnummer G 202 op de rechterdeurpost is door het verzet onherkenbaar gemaakt. In één nacht krijgen alle huisnummers in Staphorst en Rouveen om die reden een lik zwarte verf. Op 12 april 1945 wordt deze woning door Duitse soldaten in brand gestoken. Je zou kunnen zeggen dat het hier eveneens een daad van verzet betreft, maar dan van de bezetter in het oog van de bevrijding.

2. In februari 1987 demonstreren medewerkers van het Nederlands Openluchtmuseum in Arnhem op het Binnenhof in Den Haag tegen de door minister Elco Brinkman voorgenomen sluiting van het museum. Maar niet alleen medewerkers komen in opstand: van bezoekers, politici, collega's van andere musea en zelfs uit het buitenland volgt protest. Gelukkig weet het museum dankzij de demonstraties, subsidies van de overheid en een flinke reorganisatie het hoofd boven water te houden.

3. In 1935, tijdens de crisisjaren, leggen ontevreden textielarbeiders een maand lang de Tilburgse fabrieken stil. Op het hoogtepunt komen bijna vijfduizend arbeiders in opstand tegen een door de vakbonden en de fabrikantenbond overeengekomen loonsverlaging. Deze 'wilde' staking, hier te zien op het Korvelplein te Tilburg voor de poorten van Van Dooren & Dams, is het grootste sociale conflict uit de geschiedenis van Tilburg. De fabrikanten en vakbonden kwamen op een deel van hun maatregelen terug.

4. Deze onderrok van firma De Wekker is speciaal gemaakt voor een zwangere vrouw. De donkerroze rok, met zwart gestreept satijn en brede zwarte veters, komt uit de periode van de reformbeweging, rond de vorige eeuwwisseling. Deze beweging verzet zich tegen de heersende mode van haar tijd en tracht de vrouw te 'bevrijden' uit het korset door soepeler vallende, 'gezondere' kleding te propageren.

5. Deze Delftse siertegel is gemaakt ter nagedachtenis aan de spoorwegstaking die duurde van september 1944 tot aan de bevrijding. Het grootste deel van de Tweede Wereldoorlog werkt het Nederlandse treinpersoneel mee met de Duitsers, maar na een oproep op Radio Oranje van 17 september 1944 leggen 30.000 personeelsleden het werk neer. De gedenktegel stelt een spoor met een stad op de achtergrond voor. Op een seinpaal is de tekst 'Verzet Voor Vaderland' te lezen.

6. Dit aardewerken wandbord wordt vervaardigd tijdens de Patriottentijd, eind achttiende eeuw. De patriotten komen in die periode in opstand tegen de machtige stadhouder. Op het bord is de Nederlandse Maagd afgebeeld, vergezeld door een leeuw – symbool voor de kracht van de Republiek – met een zwaard en zeven pijlen – symbool voor de Nederlandse gewesten. Het opschrift luidt: 'Voor vrijheid en Vaderland'. 

7. Wilhelmina van Pruisen, echtgenote van stadhouder Willem V, reist in juni 1787 naar Den Haag in een poging een einde te maken aan de problemen van de Oranjes met de opstandige patriotten. Op 28 juni wordt háár daad van verzet echter in de kiem gesmoord als ze bij Haastrecht wordt tegengehouden door schutters van het Goudse vrijcorps, zoals op bovenstaande prent te zien is. Deze gebeurtenis gaat de geschiedenisboeken in als de aanhouding bij Goejanverwellesluis.

8. Hoewel de 'lange' Gouden Eeuw als tolerant te boek staat, hebben katholieken geen godsdienstvrijheid. Zij zoeken daarom hun toevlucht tot schuilkerken en diensten thuis. Bij dit stil verzet gebruiken zij zogenaamde 'kruisvoetkabinetten' als hierboven. Aan de buitenkant is het niet als zodanig herkenbaar, maar de mooie kast is in werkelijkheid een thuisaltaar.

9. In 1978 bestaat de feministische actiegroep Man Vrouw Maatschappij tien jaar en in dat jaar start de groep een actie voor de vijfurige werkdag. De leden van de MVM hopen met dit verzet tegen lange werkdagen een eerlijkere verdeling van arbeid en zorg tussen man en vrouw te bewerkstelligen. Dit affiche noemt tien voordelen van de vijfurige werkdag.

10. Dit Engelse aardewerken bord is zogeheten 'printed ware': er staat een afbeelding op afgedrukt. Het is het portret van J.C.J. van Speijk, Nederlands kanonneerbootcommandant tijdens de Belgische opstand van 1830. Hij wordt beroemd omdat hij zijn boot laat exploderen zodat die niet in handen van de Belgen kan vallen. Van Speijk wordt lang als held vereerd, hoewel zijn daad van geen militaire betekenis is. Hij is voor de Nederlandse overheid misschien wel een welkom 'lichtpunt' in de strijd tegen de opstandige Belgen, die Nederland zal verliezen.

11. Deze snuifdoos van geperst hoorn en messing heeft op het deksel een zilveren keeshondje. Patriottenleider Cornelis – Kees – de Gijselaar geeft de patriotten eind achttiende eeuw de geuzennaam 'Kezen', en daarmee wordt de keeshond hun symbool.

12. Dit anti-orangistische bordspel wordt vervaardigd door J. Voorman in 1786, tijdens de hoogtijdagen van de Patriottentijd. In de afbeelding van de lege staatskas te zien – de verantwoordelijkheid van de Oranjes, volgens de opstandige patriotten. Het spel wordt uitgegeven door J. Verlem uit Amsterdam.

13. Wie het dobbelspel 'Het Metalen Kruis' wint, krijgt de naam 'Ridder van het Metalen Kruis'. Dit is een verwijzing naar het gelijknamige ereteken dat door koning Willem I was ingesteld voor de Nederlanders die tijdens de oorlog van 1830-1831 tegen de Belgische opstandelingen hadden gevochten. Door het spel kan iedereen die twijfelachtige eer verdienen.

14. Met dit wandbord, gemaakt in Enschede in of vlak na 1918, wordt de 'vergissing van Troelstra' herdacht. In november 1918 had de politicus Pieter Jelles Troelstra een vergeefse oproep tot een socialistische revolutie gedaan. In het midden van het bord staat de Gouden Koets afgebeeld met daaromheen soldaten die de Nederlandse vlag en kroon beschermen. De tekst luidt onder meer: 'De uitwerking van Troelstra's woorden heeft bewezen/ Dat Nederland voor geen revolutie behoeft te vreezen'.

15. Deze schoolplaat van onbekende maker verbeeldt de inname van Den Briel door de watergeuzen op 1 april 1572. De gebeurtenis is een van de bekendste verhalen uit de Nederlandse geschiedenis, omdat in later tijden de watergeuzen werden herdacht als de helden die op durfden te staan tegen de Spaanse overheersing.