Reizende Reporters Kristel Westerik (verslag) en Jan Swienink (fotograaf).
Compilatiefilmpje gemaakt door Kristel Westerik
De archeologische rondleiding van 10:30 uur is helemaal volgeboekt. Sinds de opening van DOMunder in mei 2014, zitten de rondleidingen vol. Bezoekers komen vanuit heel Nederland en verder. Heel begrijpelijk lijkt mij, want wie wil er nou geen ontdekkingstocht meemaken door 2000 jaar geschiedenis? We beginnen in de kelder onder het Utrechts Centrum voor de Kunsten. Het voelt een beetje vreemd, want wat zou je hier nou kunnen zien? “Hopelijk blijven jullie niet de hele rondleiding zo stil,” zegt gids Frank Kaiser van het Initiatief Domplein. Iedereen is nog even bezig met wakker worden, maar wanneer Frank Kaiser begint met vertellen, luisteren we aandachtig.
Foto Jan Swienink
Foto Jan Swienink
Aan de hand van verschillende plattegronden probeert Frank duidelijk te maken waar we nu staan. “We staan nu dus in de Noordpoort van het oude castellum?,” vraagt een bezoeker. Ik kijk om me heen en vraag me af waarom we dan zo diep onder de grond zitten. Als ik het goed begrepen heb, zit het dus zo. Rond 45 na Christus, toen de Rijn de Noordgrens van het Romeinse Rijk vormde, bouwde keizer Claudius aan de oever van de Rijn legerplaatsen en handelsposten. Deze grens (Limes) liep in Nederland van Katwijk aan Zee tot Millingen aan de Rijn. Een van die forten werd gebouwd op het huidige Utrechtse Domplein. De Rijn liep toen dus door Utrecht heen! Het castellum is tot viermaal toe aangevallen en vernietigd, mede door Germaanse stammen. Het nieuwe fort kwam daarbij steeds bovenop de resten van de oude forten. Zo komt het dus dat het terrein tussen het eerste en vijfde castellum 1,5 meter is opgehoogd. Het vijfde castellum (gebouwd omstreeks 210 na Christus) was overigens niet van hout en aarde gemaakt, maar van steen (tufsteen).
Foto Jan Swienink
We gaan de kelder uit en lopen naar buiten over het Domplein, waar we dus straks onder zullen lopen. “Zie je dat meisje fietsen?,” vraagt onze gids. “Die fietst NU het oude castellum binnen.” We volgen haar met onze ogen. “NU is ze er weer uit!” Over de straten bij het Domplein lopen ijzeren richels waar vreemde nevel uit komt, die aangeven waar de Romeinse muur stond. Voor mij is er weer een mysterie opgelost.
Onder het Domplein staan we op het niveau van de Romeinse weg en we zien resten van Romeinse castella. Onze gids geeft betekenis aan alle lagen steen en zand die we zien. En geloof me, we zien daar veel van. De vroegste opgravingen, waarbij archeologisch materiaal werd gevonden, waren in 1927. Deze bijzondere vondsten gaven aanleiding tot een groter archeologisch onderzoek en werden geleid door archeoloog A.E. van Giffen. Ook de jaren na zijn opgravingen zijn er nog waarnemingen en onderzoeken gedaan. Zo ook bij de start van proefopgravingen in 2011, bij de bouw van DOMunder.
Foto Jan Swienink
Foto Jan Swienink
Naast de opgegraven fundamenten zijn vooral voorwerpen gevonden, zoals scherven van aardewerk, keramisch bouwmateriaal, resten van dakpannen, munten, pleisterwerk, en ze dateren uit verschillende tijdperken. Ik kijk mijn ogen uit en zie de pijlerfundamenten van de Dom. Want waar nu het Domplein is, stond vroeger een gigantisch schip van de Romeinse en later Gotische Dom. Nadat de Romeinen vertrokken uit hun castellum zijn er verschillende kerken gebouwd op dit terrein. Zo gebruikte Monnik Willibrord het castellum als burcht van waaruit hij het christendom verspreidde en bouwde hij in 695 de kerk Sint Salvator. In 1021 startte de bouw van de Romaanse Dom en na een grote beschadiging van de kerk bij een stadsbrand, werd in 1254 de eerste steen gelegd voor de nieuwe gotische kathedraal, die wij kennen als de Domkerk. Maar toen haalde een flinke tornado op 1 augustus 1674 het schip naar beneden en dit werd nooit meer herbouwd. Het puin bleef 150 jaar liggen, maar werd uiteindelijk opgeruimd en er ontstond een grote open ruimte: het huidige Domplein!
Foto Jan Swienink
“Kunnen jullie het allemaal nog volgen?,” vraagt Frank. Ik moet toegeven dat het veel informatie is, maar deze archeologische rondleiding heeft mij heel wat bijgeleerd. Met al deze informatie in mijn hoofd, stap ik door de mysterieuze nevel heen en bevind mij weer buiten het Romeinse castellum op weg naar huis.
