Alexander en Bucephalus, detail van een mozaïek dat de Slag bij Issus verbeeldt. Gevonden bij Pompeï. 
Toen Alexander van Macedonië 12 jaar oud was stormde er een paard door de straten van de hoofdstad Pella. Het dier was ravenzwart, had een witte ster op zijn voorhoofd en één blauw oog. Een koopman had het dier achtergelaten omdat hij het niet aankon. Verschillende inwoners van de stad probeerde het te benaderen, maar tevergeefs, de hengst liet zich niet temmen. Alexander had door dat het paard bang was voor zijn schaduw en liep er rustig op af. Hij wist het dier te kalmeren door het naar de zon te draaien, waardoor zijn silhouet minder bedreigend werd. Even later kon hij op het paard klimmen en ermee weggalopperen.
Volgens de overlevering waren de jongen en Bucephalus (‘ossenkop’) vanaf dat moment onafscheidelijk. Het paard diende Alexander de Grote tijdens zijn veroveringstochten, van Griekenland en Klein-Azië tot in India. In dat laatste land voerden ze in 326 v.Chr. een gevecht tegen koning Poros en zijn oorlogsolifanten. Bucephalus stierf na afloop, waardoor is niet duidelijk, maar Alexander richtte een tombe op voor zijn vriend en vernoemde een stad naar hem. Hij hechtte overigens niet alleen belang aan dit paard, maar ook aan vele andere: de cavalerie speelde een voorname rol in de twintig veldslagen die hij aanging. Hij heeft er nooit een verloren en gebruikte de cavalerie om de vijand te ontregelen en een doorbraak te forceren.
Hoewel Alexander een uitzonderlijk bekwame strateeg was – zelfs Napoleon Bonaparte bestudeerde nog zijn tactieken – had hij veel te danken aan de krijgsheren voor hem, die toen al een paar duizend jaar paarden als oorlogswapen inzetten. Het waren de tanks van de Oudheid.
Mongoolse ruiter. Afbeelding uit ongeveer de dertiende eeuw. 
De band tussen mensen en paarden begon waarschijnlijk rond 3500 v.Chr., toen volken op de Pontisch-Kaspische Steppe (die reikte van de Zwarte Zee tot Kazachstan) paarden gingen domesticeren. De dieren leefden nog vooral in deze regio, in het grootste deel van de wereld waren ze door klimaatverandering uitgestorven. De Amerikaanse historicus Timothy C. Winegard suggereert in The Horse. A Galloping History of Humanity dat paarden er zonder dat menselijk ingrijpen niet meer zouden zijn geweest. De steppenvolken ontdekten in ieder geval dat ze deze dieren goed konden gebruiken vanwege hun vlees en hun melk. Op een gegeven moment moeten waaghalzen er eens op zijn gaan zitten en zo hebben gemerkt dat je op de makke exemplaren kon rijden. Paarden bleken, net als honden, een karakter en een hiërarchische manier van samenleven te hebben die goed aansloten op die van de mens.
Deze vondst veranderde de steppensamenleving ingrijpend, want de actieradius van de mensen werd opeens veel groter. Ruiters konden tientallen kilometers per dag reizen en dat deden ze dus. Zo werd de steppe een schakel tussen de Chinezen en de Europeanen. De kleine, geïsoleerde groepen die het Euraziatisch continent bevolkten raakten langzaam op de hoogte van elkaars bestaan.
Vredig verliepen de onderlinge contacten bepaald niet. Tussen 2900 en 2700 v.Chr. moeten gewelddadige steppenvolken Europa zijn binnen gegaloppeerd; vanwege hun paarden waren ze militair oppermachtig. Uit dna-onderzoek blijkt dat vanaf toen de Y-chromosomen van Indo-Europese mannen die van de oorspronkelijke mannelijke bevolking vrijwel verdrongen. Kennelijk wisten deze veel dominantere en sterkere mannen als enigen kinderen te verwekken. Maar de ruiters verspreidden niet alleen hun genen, ook hun taal, het proto-Indo-Europees, bereikte Europa en vormde de basis voor de talen die op dit continent werden en worden gesproken. Een voorbeeld: de stam van het Indo-Europees voor paard *ek’wos komt terug in het Grieks (hippos), Latijn (equus), Gothisch (ailus) en Oud-Engels (eoh).
Verder maakten de Europeanen dankzij de binnendringers kennis met nieuwe vindingen, zoals brons en hasj, en niet te vergeten: de broek. Tot die tijd droegen mensen tuniekachtige gewaden, maar die zaten natuurlijk niet prettig op een paard, vandaar de ontwikkeling van een kledingstuk met twee pijpen.
Verder lezen over hoe het paard de ontwikkeling van de mens geholpen heeft? Lees hier het hele artikel van Historisch Nieuwsblad.
