‘Die waterzoon is Jo Thijsse, de oudste zoon van Jac. P. Thijsse, die ernaar verlangt om het water onder controle te krijgen. Jac. P. Thijsse wordt wel eens de eerste milieuactivist van Nederland genoemd. Hij gaf onder andere de aanzet tot de oprichting van Natuurmonumenten. Zijn zoon Jo was waterstaatkundig ingenieur en stond aan de wieg van alle grote waterbouwprojecten van zijn tijd, zoals de Afsluitdijk en de Deltawerken. Waar zijn vader niet wilde ingrijpen in de natuur, deed Jo dat juist wel.’
Dat klinkt alsof vader en zoon Thijsse er nogal botsende standpunten op nahielden als het gaat om de omgang met de omgeving.
‘Ja, en dat gegeven intrigeerde me. Dachten ze echt zo verschillend over hoe we ons tot de natuur moeten verhouden? Die vraag vormde de aanleiding om op onderzoek te gaan. Tegenwoordig voeren we dagelijks gesprekken aan de keukentafel over onderwerpen die hieraan raken: gaan we met de auto of niet, stappen we op het vliegtuig, welke melk doen we in onze koffie? In huize Thijsse moeten ze het ook hebben gehad over de natuur en de omgeving. Hoe zouden die gesprekken zijn gegaan?’
Welke bronnen heb je daartoe tot je beschikking?
‘Over Jac. P. en zijn ideeën is veel geschreven en verschenen. Maar over de visie van zijn zoon is veel minder bekend, terwijl hij een autoriteit was op het gebied van waterbouw. Jo Thijsse was eerst assistent van de beroemde Lorentz en later directeur van het Waterloopkundig Laboratorium in Delft. In de archieven van dat instituut heb ik een en ander over hem gevonden. Met name persoonlijke documenten van Jo ontbreken, daarvoor heb ik contact gelegd met een aantal van zijn kleinkinderen.’
Wat heeft Jac. P. Thijsse Nederland meegegeven over natuur?
‘Voor 1900 overheerste het idee uit de Verlichting dat de mens boven de natuur staat en die natuur vooral onder de duim moet houden. Woeste gronden bijvoorbeeld werden als iets negatiefs gezien, maar Jac. P. Thijsse zette een verandering in ons denken in gang die juist draait om het bewonderen, koesteren en beschermen van de natuur. Hij en zijn medestanders zagen het belang en de schoonheid van natuur en zetten zich in om het publiek daarover te onderwijzen, want pas als je ergens kennis van hebt ga je het waarderen. De oprichting van Natuurmonumenten is daarvan een voorbeeld, maar ook de beroemde Verkade-albums.’
Foto © Jelmer de Haas
‘Het thema van de Maand van de Geschiedenis is “Natuurlijk” en natuur was lange tijd vanzelfsprekend. Nu is natuur nauwelijks nog natuurlijk: we hebben haar aangeharkt en onder controle gebracht, achter een dijk gezet en gekanaliseerd. In 1918 wordt de Zuiderzeewet als vanzelfsprekend aangenomen: er is geen discussie mogelijk, want het is een kwestie van veiligheid. Bij de ontwikkeling van de Deltawerken zie je dat ook. Dat is de stem van Jo Thijsse en zijn collega’s, die rivieren rechttrekken en dammen aanleggen in het kader van bescherming. Inmiddels vormt natuur een variabele in de berekeningen van ingenieurs en zie je dat we vanuit datzelfde principe – veiligheid voorop – juist weer meer natuur creëren, bijvoorbeeld door ruimte aan de rivieren te geven.’
De waterzoon gaat over de vraag in hoeverre de mens mag en kan ingrijpen in de natuur. Dat speelt een rol in veel van jouw boeken, bijvoorbeeld Het eiland van Anna, Eens ging de zee hier tekeer en Het nieuwe land. Wat is de aantrekkingskracht van dit onderwerp?
‘Ik ben een boerendochter, daar kan ik niet omheen. Ik kom van een veehouderijbedrijf, waar alles draait om de omgang met de omgeving. Een melkkoe is in de kern immers het onder controle brengen en het je toe-eigenen van natuur. Ook ben ik een kind van de IJsselmeerpolders: opgegroeid op de verdiensten van mensen als Jo Thijsse. Wat me fascineert hierin is de maakbaarheidsgedachte, het menselijk streven om de natuur naar de hand te zetten en volledig onder controle te krijgen. Maar daarin worden we altijd ingehaald door de werkelijkheid. De spanning die dat oplevert – daarom draait mijn werk.’
Het essay De waterzoon. Jac. P. Thijsse, zijn zoon en onze verhouding tot de natuur is een uitgave van Atlas Contact en is de hele maand oktober te koop in de betere boekhandel zo lang de voorraad strekt.