Fred Stein met Leica, foto door Lilo Stein, Frankrijk circa 1935 © Fred Stein Archive
Een mooie toekomst
Fred Stein groeide op in Dresden als het oudste kind van rabbijn Leopold Stein (1874-1916) en zijn vrouw Eva Stein-Wollheim (1883-1958). Als tiener was Fred Stein lid van socialistische jeugdbeweging en raakte hij al maatschappelijk betrokken. Het was zijn droom om zich als advocaat in te zetten voor de armen en zwakken binnen de samenleving. De gemotiveerde Stein wist in drie jaar tijd zijn diploma rechten te behalen aan de Universiteit van Leipzig.
De droom spat uiteen
In 1933 spatte zijn droom uiteen. Hitler kwam aan de macht en vele publieke functies mochten niet meer door joden uitgevoerd worden. Voor Fred Stein betekende dit dat het niet langer mogelijk was als advocaat te werken. Daarnaast liep hij door zijn joodse achtergrond en zijn linkse politieke activiteiten groot gevaar opgepakt te worden. Hij was pas getrouwd met zijn vrouw Lilo Salzburg, een huwelijksreis werd de dekmantel voor hun vlucht in oktober 1933 naar Parijs. Vele bezittingen moesten ze achterlaten, maar hun huwelijksgeschenk namen ze mee: een Leica I camera, omdat ze beiden graag fotografeerden.
Vluchteling in Parijs
Fred en Lilo Stein waren niet de enige vluchtelingen die in 1933 naar Parijs trokken. Uit Duitsland en Oost-Europa kwamen vele kunstenaars, schrijvers en intellectuelen naar de Franse hoofdstad. Er was een bruisend immigrantenmilieu in de stad. Veel migranten woonden samen in kleine pensions en hotels. Zij hoopten in Frankrijk in hun levensonderhoud te kunnen voorzien. Dit was niet gemakkelijk, de Franse arbeidsmarkt was grotendeels gesloten voor migranten. Ook hier kon Stein dus niet als advocaat aan de slag. Er zat niets anders op, hij moest op zoek naar een andere bron van inkomsten en besloot van zijn hobby fotografie zijn werk te maken.
Aan het werk
De timing was gunstig, want de geïllustreerde pers kwam net op en daarin was veel werk te vinden. Migranten waren niet uitgesloten van deze sector en ook de taalbarrière vormde geen belemmering. Met de Leica kleinbeeldcamera leerde Stein zichzelf in korte tijd fotograferen en een inhoudelijk verhaal te vertellen. Hierin werd hij gedreven door zijn sociale betrokkenheid en politieke overtuiging. Hij fotografeerde onder andere de armoede van de Parijse arbeidersklasse, de activiteiten van de socialistische beweging en het dagelijks leven op straat.
Frankrijk zat in de jaren 30 in een diepe economische crisis. De val van de aandelenbeurs in de Verenigde Staten was hier de directe oorzaak van. De werkloosheidcijfers explodeerden, in 1936 werd een piek van 1 miljoen werklozen bereikt. Stein zag zichzelf als een sociaaldocumentaire fotograaf, hij vertelde met zijn foto’s het verhaal van de arbeidersklasse en het immigrantenmilieu. Zijn foto’s passen bij de ‘nieuwe fotografie’, de modernistische stroming in de fotografie die in de jaren twintig en 3 opkwam.
Stein portretteerde ook figuren die uitblonken in hun vakgebied. Hij maakte de bekende foto van natuurkundige en nobelprijs winnaar Albert Einstein en het portret van de filosoof Hannah Arendt. Ook de enige bewaard gebleven foto van het beroemde fotografenpaar Robert Capa en Gerda Taro op een terras in Parijs is van zijn hand.
Een hechte vriendschap
Net als de Steins kwamen Capa en Taro als vluchtelingen naar Parijs en moesten werk vinden. Ook zij kozen voor de fotografie. In 1935 leerden de vier migranten elkaar kennen en al snel raakten ze goed bevriend. Ze vonden elkaar in de passie voor de fotojournalistiek. Het was een hechte vriendschap. Taro woonde in 1936 zelfs een tijdje bij Fred en Lilo in. Zij hadden, in tegenstelling tot de meeste andere migranten, de beschikking over een klein appartementje, Taro huurde er een kamer. Capa maakte in die tijd gebruik van de donkere kamer in hun badkamer. In diezelfde periode kregen Taro en Capa een relatie.
Een noodlottig einde
Helaas kent het liefdesverhaal van Taro en Capa geen happy end. Beiden voerden een politieke strijd tegen het fascisme en gingen als oorlogsfotograaf aan het werk. Toen in juli 1936 de Spaanse Burgeroorlog uitbrak vertrokken zij samen naar Spanje om de gruwelheden van deze oorlog vast te leggen. Het werd Taro’s doorbraak als oorlogsfotograaf. Ze fotografeerde onder andere de Spaanse vluchtelingen en stelde het individu centraal. Met hun grafische eenvoud en emotionele kracht zijn het een van de weinig bewaard gebleven foto’s van deze oorlog. Taro was een van de eerste succesvolle vrouwelijke oorlogsfotografen. Nog geen jaar later stierf ze door een ongeval tijdens de slag om Brunette. Fred Stein schonk Capa al zijn negatieven waar Taro op stond, ook de foto van Taro en Capa op het Parijse terras.
Fred Stein, Gerda Taro en Robert Capa, Parijs 1935-1936 © Fred Stein Archive
Fotografie als redding
In Europa werd het voor Capa, Fred en Lilo ondertussen steeds gevaarlijker. De Spaanse Burgeroorlog werd in 1939 door Franco gewonnen en daarmee kwamen de fascisten aan de macht. Ondertussen breidde Hitler zijn macht uit: steeds meer Europese landen werden onder de voet gelopen en in 1940 was Frankrijk aan de beurt. De Steins vluchtten naar Toulouse in de zogeheten ‘vrije zone’ die niet door Duitsland werd bezet. Ook daar werd het steeds gevaarlijker, joden en andere vluchtelingen werden opgepakt en uitgeleverd aan de nazi’s.
Stein en Lilo hadden geen geld en identiteitsdocumenten maar het werk als fotograaf bleek van levensbelang. Stein kwam in aanmerking voor hulp van de Amerikaanse organisatie Emergency Rescue Committee (ERC). Deze organisatie had tot doel Europese kunstenaars te redden van uitlevering aan de nazi’s en hen naar de Verenigde Staten te brengen. In 1941 kwamen de Steins aan in New York en moesten zij opnieuw hun leven opbouwen
Stein pakte in New York de fotografie weer op. Zijn foto’s vonden hun weg naar kranten en tijdschriften, zoals Time, The New York Times, Look en Fortune. Hij verbond zich echter nooit aan één bepaalde krant of tijdschrift. Daarvoor was hij te veel gesteld op zijn artistieke vrijheid en autonomie.
The Mexican Suitcase
Robert Capa besloot in 1939 al naar New York te vluchtten. Kort voor zijn vlucht bracht hij drie dozen met een aantal van zijn negatieven in bewaring. Onder de negatieven waren foto’s van de Spaanse Burgeroorlog maar ook de foto’s die Stein had gemaakt van Taro. De negatieven werden in 1940 voor het laatst gezien maar sindsdien decennialang als vermist beschouwd.
In 2007 gebeurde het wonder waar niemand meer op had durven hopen, de negatieven kwamen in Mexico boven water. De dozen worden sindsdien de Mexican Suitcase genoemd. Het was wereldnieuws, de baanbrekende foto’s van de Spaanse Burgeroorlog waren eindelijk gevonden maar ook de enige nog bekende foto van Taro en Capa kwam aan het licht.
