Eind januari, op de twintigste verjaardag van Paul Scheffers’ essay Het Multiculturele Drama, blikten verschillende kranten terug op de publicatie die in 2000 veel opzien baarde en het debat over de multiculturele samenleving een stevige slingerbeweging naar rechts gaf. Scheffer waarschuwde dat het multiculturele drama ‘de grootse bedreiging voor de maatschappelijke vrede’ was en verklaarde dat ‘integratie met behoud van eigen identiteit een vrome leugen is’.
Toen ik het essay voor de gelegenheid opnieuw las, bleef met name dat zinnetje – ‘integratie met behoud van eigen identiteit is een vrome leugen’ – in mijn hoofd zitten. Dat heeft alles te maken met het boek dat ik aan het schrijven ben over mijn basisschool, de Arabische School van Amsterdam. Een school die juist uitging van de vrijheid om te zijn wie je bent.
Het verhaal van de Bouschra-school kan niet los worden gezien van de geschiedenis van Marokkanen in Nederland. De komst van gastarbeiders naar Amsterdam, de gezinshereniging en de opkomst en emancipatie van de tweede generatie lopen parallel aan de ontwikkeling van de school. In de eerste fase draait het om terugkeeronderwijs met Frans en Arabisch als belangrijkste talen. Tijdens de fase van de gezinshereniging twijfelen veel gezinnen over teruggaan of blijven. Dat vertaalt zich in een onderwijsprogramma waarin Nederlands én Arabisch centraal staan. In de derde en laatste fase besluiten de meeste gezinnen zich definitief in Nederland te vestigen; op de Bouschra-school wordt voortaan Nederlands onderwijs gegeven met behoud van eigen taal en cultuur.
Van meet af aan stuit de Arabische school van alle kanten op verzet. Het meest hardnekkige bezwaar is de veronderstelling dat een school met alleen maar Marokkaanse leerlingen onherroepelijk zal leiden tot gettovorming. Met als gevolg een mislukte integratie in de Nederlandse samenleving.
De Bouschra was een plek waar verschillen gevierd werden
De Bouschra-school was een goede combinatie van idealisme en pragmatisme. In elk geval was het uitgangspunt: als de kinderen hier toch zijn, kun je er maar beter ook goed voor zorgen. En daarbij hoort dat ze weten in welke cultuur en geschiedenis ze zijn geworteld.
Met mijn oud-klasgenoten blik ik in mijn boek terug op onze schooltijd. Aan de hand van die verhalen schets ik een intiem coming of age van een generatie Amsterdamse kinderen. Onze Marokkaanse identiteit was zo vanzelfsprekend als couscous op zondag. Maar ook al waren onze trommeltjes vaker gevuld met Marokkaans brood dan met bruine boterhammen, we waren onmiskenbaar óók Amsterdamse kinderen. Op het schoolplein hoorde je alleen maar Nederlands, omdat iedereen van huis uit Marokkaans-Arabisch of een Berberdialect sprak.
Mijn school was dus meer dan een nostalgische herinnering aan het verre moederland. Er werd rekening gehouden met de Arabische cultuur, maar er was ook ruimte voor de kerstviering. De Bouschra was een plek waar verschillen gevierd werden, terwijl Nederland toen en nu zo moeilijk met verschil kan omgaan.
De ‘vrome leugen van integratie met behoud van eigen identiteit’ van Scheffer en andere integratiepessimisten is precies dat: een leugen.
Nadia Bouras is expert op het gebied van migratie en integratie van Marokkanen in Nederland. Zij is universitair docent voor de opleidingen Geschiedenis en Urban Studies aan de Universiteit Leiden.