Parkstad in Opstand

Tekst: Bas Roetman
Beeld: Rachelle Stoffels

"Om een opstand te ontketenen is het niet genoeg dat een grote groep mensen zich geschoffeerd voelt. Er moet iemand zijn die de kar trekt, iemand in wie mensen zich herkennen. Men wil best, als één persoon maar het voortouw neemt."

Aldus vakbondsman Leo Noy, een van de sprekers op deze oktoberavond. Zijn woorden zijn universeel geldig, maar specifiek doelt Noy hier op vakbondsleider Hub Cobben, die in januari 1975 een gigantisch mijnwerkersprotest op touw zette. Vierduizend huisvrouwen en voormalige mijnwerkers uit Heerlen en omgeving trokken naar Den Haag, om te demonstreren voor behoud van hun pensioen. Die betoging is een van de 'opstanden' die vanavond in het theater van Heerlen onder de loep worden genomen. De Heerlenaar blijkt een opstandig type, vooral wanneer hij wordt aangevoerd door een bezielde leider.

De pensioenprotesten van de jaren zeventig werden destijds gesteund door de Socialistische Partij. Oud-SP-politicus Jan de Wit was erbij, en in Heerlen vertelt hij zijn verhaal. De Wit wilde zoveel mogelijk mensen overhalen om mee te gaan naar Den Haag. Hij ging persoonlijk de cafés af en organiseerde vele voorlichtingsbijeenkomsten. Daar zag hij hoe bereid de Heerlense mijnwerkers waren om te strijden voor datgene waar ze recht op hadden.

"Het beeld van de mijnwerker als iemand die alleen maar pilsjes drinkt, klopt van geen kant. Het zijn geen makke schapen, het zijn geen doetjes. Als het moet, komen ze in actie."

Ook tijdens de Duitse bezetting kwamen de Heerlenaren in verzet, legt stadshistoricus Michel Lemaire tijdens zijn lezing uit. Aan de ene kant was er het ondergronds verzet, zoals bij het verzorgen van onderduikadressen:

"Het aantal onderduikplekken in de omgeving van Heerlen is met recht indrukwekkend te noemen: 91 onderduikers per 10.000 inwoners. Ter vergelijking: in Kerkrade waren dat 15 onderduikers en in Sittard 23, plaatsen van vergelijkbare grootte. Dit is een verhaal dat best vaker verteld mag worden."

Ook boven de grond rebelleerde Heerlen tegen de Duitsers. Toen in 1943 steeds meer mannen gedwongen in Duitsland moesten gaan werken, besloten 15.000 mijnwerkers om het werk neer te leggen. De Duitsers namen keiharde tegenmaatregelen en executeerden acht van hen. 

Vandaag de dag kunnen de Heerlenaren nog flink 'knoteren', oftewel mopperen, zegt Lemaire. Maar in opstand komen is er niet meer bij. Lemaire:

"Dat komt denk ik gewoon omdat we het heel goed hebben. Daardoor is er geen gevoel van urgentie. Terwijl er ook nu veel dingen zijn waar we ons druk over zouden moeten maken, bijvoorbeeld hoe we om moeten gaan met de steeds snellere technologische vooruitgang."

Het publiek is geboeid, dat is aan alles te merken. Af en toe klinkt instemmend gebrom, of een vlaag van herkenning als een van de sprekers een bekende naam of plaatsnaam noemt. Maar verder hangt er een geconcentreerde stilte. Een van de geïnteresseerde luisteraars is Veerle Wetzels, docente geschiedenis in opleiding. Vanavond hoorde ze voor het eerst over de mijnwerkersprotesten van de jaren zeventig:

"Mijn opa was ook mijnwerker, maar hij heeft nooit iets over die protesten verteld. Heel interessant om daar meer over te leren."

Bij Parkstad in Opstand is gebleken dat de Heerlenaar altijd bereid is geweest om te vechten voor wat hij of zij belangrijk vindt. Maar blijft dat ook zo? Veerle denkt van wel. Zelf maakt ze zich druk over de staat van de Belgische kerncentrales. Ze wil wel protesteren, maar ze mist een leidersfiguur als Cobben.

"Het is helemaal waar wat meneer Noy vanavond zei. Je hebt altijd iemand nodig die de kar wil trekken. Als die er zou zijn, zou ik zeker weten achter hem of haar gaan staan."

Dus: wie staat er op? 

Activiteitentips van Bas

De Maand van de Geschiedenis is inmiddels in volle gang. Mijn persoonlijke tips voor de komende weken:

• 16 oktober: TivoliVredenburg is op 16 oktober het toneel voor een unieke avond vol geschiedenis, muziek en interessante gesprekken: History in Concert. Met onder anderen Ellen ten Damme en rapper Akwasi. Dit wil je niet missen!
• 17, 24 en 31 oktober: In Den Briel begon in 1572 de opstand tegen Filips II. Meer weten over deze belangrijke plek? Boek dan een gratis rondleiding in het Historisch Museum Den Briel.
• 24 oktober: Theatergroep Aluin maakte een theaterstuk over de legendarische strijd tussen raadspensionaris Johan van Oldenbarnevelt en prins Maurits: 1609 Staakt het vuren! Een prachtig verhaal vol spanning, maar ook met veel humor.

Benieuwd naar alle foto's van de avond? Bekijk het album op Flickr.