Geschiedenis van de loterij. Bron Loterijloten
De meesten van ons willen het geluk graag sturen, bijvoorbeeld door met cijfers op loten te kiezen voor het eigen geluksgetal. Niet winnen lijkt voor sommigen steeds lastiger te accepteren. Steeds vaker worden er rechtszaken tegen loterijen gevoerd, zoals enkele jaren geleden tegen de Staatsloterij, die het trekkingssysteem zou hebben gemanipuleerd (omgekeerde sturing!).
Geluk, zo lijkt het, zou maakbaar moeten zijn.
Vooral als er veel op het spel staat, doen mensen de gekste dingen om hun geluk te sturen. Zo dragen sommige voetballers altijd dezelfde onderbroek bij wedstrijden of scheren ze zich niet als ze in een ‘gelukkige flow’ van veel overwinningen zitten. Wielrenners uit Italië en Spanje steken vaak een kaars op voor de goede afloop. Je weet maar nooit.
Vroeger hadden veel katholieken een medaillon van de heilige Christoffel bij zich, dat ervoor zorgde dat zij altijd weer veilig huiswaarts konden keren. Als zij iets kwijt waren, riepen ze de heilige Antonius aan (‘Heilige Antonius, beste vrind, maak dat ik m’n horloge terugvind’).
Ook in andere tradities speelde geluk – of het afwenden van ongeluk – een belangrijk rol, soms tot op de dag van vandaag. Divali, het hindoeïstische feest van het licht, staat voor geluk en voorspoed, net als de Boeddha in het boeddhisme. In de islamitische traditie kennen we de Nazar, het blauwe amulet dat tegen het boze oog moet beschermen.
In de westerse wereld is religie dan misschien sterk afgenomen, het streven naar geluk lijkt alleen maar te zijn toegenomen.
Allerlei tradities lopen tegenwoordig door elkaar. Geluksamuletten zijn ontzettend populair, en om een Boeddhabeeld in huis of tuin te halen hoef je geen boeddhist meer te zijn. Ze zijn in elke zichzelf respecterende interieurwinkel en in elk zichzelf respecterend tuincentrum te koop.
Sommige zaken kun je meten. Loterijen hebben bijvoorbeeld onderzoek gedaan naar welke lotnummers het meest verkocht worden. Die bleken te eindigen op een 7 of een 13. Beide gelden als bijzondere getallen: 7 staat voor volmaaktheid, en hoewel 13 eigenlijk een ongeluksgetal is, staat het bij sommigen (misschien juist wel daarom) voor geluk. Al is het maar om de goden te tarten. Juist schijnbaar het tegendeel doen van wat je zou wensen, brengt misschien geluk. Net als de gelukwens break a leg die toneelspelers elkaar toeroepen voor het begin van een voorstelling. Of op de getallen 7 en 13 daadwerkelijk meer prijzen vallen, is helaas niet onderzocht.
Loterijen werden al in de vijftiende eeuw gebruikt om geld mee te generen. Goededoelenloterijen daarentegen zijn er sinds het begin van de achttiende eeuw. ln die tijd werd de Generaliteitsloterij (later Staatsloterij) opgericht om fondsen te werven voor de bestrijding van de pest. De loten waren toen niet echt goedkoop: gemiddeld 80 gulden. Tegenwoordig hebben goededoelenloterijen meestal een maatschappelijk of cultureel doel. Omdat gezondheid, welzijn en cultuur tot de goede doelen worden gerekend, zou je kunnen zeggen dat loterijen als de Postcodeloterij en de BankGiro Loterij sterk bijdragen aan het geluk en welbevinden van mensen.
Lot van de Generaliteitsloterij. Foto Belasting & Douane Museum
Sinds begin dit jaar staan de goededoelenloterijen op de Inventaris Immaterieel Cultureel Erfgoed in Nederland. Als reden voor opname wordt op het voordrachtformulier aangegeven: ‘De goededoelenloterij is van alle tijden en aansprekend voor velen. Daarnaast wordt de goededoelenloterij gedragen door een levende gemeenschap van goede doelen die met de opbrengsten ervan werken aan een betere wereld voor volgende generaties.’
Een goededoelenloterij. Foto KIEN
Dat Nederland een natie is van gulle gevers, bleek al uit de televisie-actie ‘Open het dorp’ van Mies Bouwman uit 1962. De bedoeling was toen om geld in te zamelen voor een zorginstelling annex woonwijk voor gehandicapten. In korte tijd werd meer dan 12 miljoen gulden bijeengebracht. Tegenwoordig is Serious Request heel populair, met doelen als ‘Red een kind in Congo’ in 2005 of ‘Een vluchteling is nergens zonder jouw hulp’ in 2008.
Tegenwoordig liggen de doelen van Serious Request dichter bij huis, zoals in 2016 met ‘Laat ze niet stikken’, om de hoge sterfte door longziekten terug te dringen. Dit jaar gaat de opbrengst naar het Rode Kruis, om door oorlogen gescheiden ouders en kinderen met elkaar te herenigen.
Blijkbaar geeft geven een ultiem geluksgevoel.
Bij immaterieel erfgoed gaat het om tradities die groepen of gemeenschappen belangrijk vinden en die ze graag willen doorgeven aan volgende generaties. Misschien geven goededoelenloterijen wel dubbel geluk: je kan er niet alleen mee winnen, je krijgt er ook een goed gevoel bij.
