Artikel

Het huwelijk in de Gouden Eeuw

Luuc Kooijmans

Ouders hielden in de Gouden Eeuw rekening met de voorkeur van hun kinderen bij het uitzoeken van een huwelijkskandidaat. En over seks voor het huwelijk werd niet al te moeilijk gedaan. Het huwelijk was weliswaar een contract, een manier om een stabiele samenleving te garanderen, maar dat ging nou eenmaal beter als de partners ook genegenheid voor elkaar koesterden.

Een noodlottig huwelijk

Het huwelijk van Jan Sonk en Alida Bruijnvis uit Hoorn was een klassieke gearrangeerde verbintenis: Sonk was een arme jongen uit een nette familie die aan een rijk weesmeisje was gekoppeld. Toen het huwelijk in 1688 werd gesloten was hij twintig, zij zeventien. Behalve arm was hij ook nog kreupel, en hij besefte dat het meisje alleen maar met hem was getrouwd vanwege zijn status. Hij kon daar niet mee overweg.

Na tien dagen huwelijk zette hij zijn bruid een degen op de borst omdat ze volgens hem veelbetekenend naar een ander had gekeken. Hij verdacht haar van amoureuze contacten met iedere man die in de buurt kwam en vermoedde dat ze in huis mannen verborgen hield, die ze ’s nachts opzocht. Als hij ’s avonds thuiskwam, deed hij daarom eerst huiszoeking.

Hij verbood zijn vrouw om nog naar de kerk te gaan of familieleden te bezoeken. Hij was niet tot rede te brengen en begon tegen haar te schreeuwen en te vloeken, en liet weten haar niet genomen te hebben om haar ‘moije backes’. Toen hij hoorde dat ze zwanger was, zei hij dat hij het kind niet zou erkennen, tenzij het kreupel was.

Het kind stierf al twee maanden na de geboorte. Sonks jaloezie leidde tot steeds heviger woede-uitbarstingen. Hij sleepte zijn vrouw bij de haren over de vloer en dreigde haar te wurgen. Dergelijke scènes konden voor de buitenwereld niet verborgen blijven, en tijdens een bijeenkomst van de wederzijdse familieleden werd hij ernstig berispt. Ook zijn moeder koos partij voor haar schoondochter: ‘Bruijntje, bruijntje, gij kent het soo niet harden,’ gaf zij toe.

Toen zijn vrouw voor de tweede keer zwanger was geworden, raakte Sonk, ondanks al zijn voornemens, geheel buiten zinnen. Hij dwong haar zich te ontkleden en zette haar opnieuw de degen op de borst. Hij deelde mee ‘opt schavot wel te willen sterven alst plaisier mocht hebben haer ’t leven te benemen’. Daarop nam hij zijn viool en dwong haar om voor hem te dansen, ‘plegende meer onfatsoenlijkheden die de eerbaerheijt niet toelaet te verhalen’.

Na twee jaar huwelijk liep Alida Bruijnvis – met medeneming van haar goederen – bij haar man weg, maar ze had de grootste moeite om een scheiding van tafel en bed af te dwingen, omdat Sonk weigerde mee te werken.
 

De weg naar het huwelijk in de Gouden Eeuw

In de manier waarop de samenleving van de Gouden Eeuw zichzelf in stand hield speelde de organisatie in families een essentiële rol, en voor de stabiliteit van die organisatie waren geslaagde huwelijken nodig. De norm was daarbij niet de mate waarin de echtelieden zich naar eigen tevredenheid konden ontplooien. Het ging erom dat er kinderen werden verwekt, verzorgd en opgevoed, dat er op een verstandige manier een huishouden werd gevoerd en dat er zorg werd gedragen voor kapitaal, status en reputatie.

In het zoeken naar een partner waren ouders bereid om rekening te houden met de voorkeur van hun kinderen – zolang die althans het familiebelang niet schaadde. De gangbare praktijk van de Gouden Eeuw was dat kinderen zelf hun partner mochten uitzoeken, onder voorwaarde dat ze van een huwelijk afzagen als de kandidaat voor hun ouders onaanvaardbaar was.

Lees verder op historischnieuwsblad.nl/goudeneeuw

Historisch Nieuwsblad

Dit artikel is afkomstig van Historisch Nieuwsblad, tevens partner van de Maand van de Geschiedenis. Kijk voor meer verhalen over Geluk op Historisch Nieuwsblad.