Activisme in 2018

Tekst: Sam de Graaff
Beeld:Masha Bakker

"We wilden de Maand van de Geschiedenis op verschillende manieren vormgeven. Vandaag hebben we opstand, het thema van de Maand, via dit debat naar 2018 gehaald."

Dat vertelt Linda Capel van bibliotheek en cultuurcentrum BplusC in Leiden, organisator van deze discussiemiddag. Eerder hadden ze de voorstelling Vive le Geus! en een discussie over een aflevering van de documentaireserie 80 Jaar Oorlog in huis. Vandaag, zondag 28 oktober, gaan vier panelleden in debat over opstand anno nu.

"In opstand komen tegenwoordig is niet alleen met een demonstratie de straat opgaan. Het kan ook via een rechtszaak, zoals bij Urgenda. Of via een hashtag."

Dat zegt schrijfster en cultuurhistorica Eva Rovers. In haar boek Practivisme. Een handboek voor heimelijke rebellen geeft ze tips over demonstreren. Daarbij richt ze zich speciaal op mensen die zich niet als activist beschouwen, maar toch iets willen veranderen. Rovers, die zich vooral zorgen maakt over klimaatverandering, vertelt dat Nederland een rijke demonstratietraditie kent – denk aan Provo – maar er mag best een tandje bij. Moderne middelen kunnen daarbij helpen. Één grote maar: sociale media blijven een hulpmiddel, geen einddoel. Om echte verandering te bewerkstelligen, is een goed plan nodig.

"Mensen sturen een tweet de wereld in als ze pijn hebben. Het is niet altijd tactiek. Vaak begint het bij een gevoel: boosheid, verdriet – whatever. Als mensen zeggen dat je rationeel moet zijn, dan is dat een manier om te silencen."

Was getekend: danser, performance artist en activiste Naomie Pieter. Ze zit zich op te vreten tijdens de discussie, vertelt ze. Het verhaal van Rovers is Pieter teveel op de ratio gericht, bij opstand hoort emotie. Op de vraag of Nederland meer ingedut is dan vroeger, antwoordt Pieter bevestigend. Ze looft de bewegingen uit de jaren 60, 70 en 80. De krakers, die hand in hand met de Surinamers in Amsterdam protesteerden tegen woningnood. De Dolle Mina’s, de Provo’s, de verschillende queer movements. In de jaren 90 is Nederland volgens Pieter ingedut, nu ziet ze tot haar voldoening weer meer activistische bewegingen.

"We vertrekken vanuit ongemak."

Dat zeggen Naomie Pieter en theatermaker Ioana Tudor uit Leiden. Na een ruim een halfuur durende discussie, houden de twee een healingsessie. Ze vragen het publiek de ogen te sluiten en beginnen te vertellen. Eerst rustig, langzaam dwingender. Activisme is geen hobby, geen debat. Het zou niet besproken moeten worden door mensen die nooit op de barricades staan. A capella-zingen bespreek je toch ook niet met iemand die het nooit doet? Medepanellid Eva Rovers predikt in haar boek geweldloosheid, maar wat als geweld nut heeft? Kritiek alom dus, het al door Pieter en Tudor aangekondigde ongemak is voelbaar in de zaal.

"We moeten vooral kijken naar dingen die ons binden, ons samenbrengen."

Jan-Willem Dol is campagnecoördinator bij Amnesty International. Het thema van deze Maand van de Geschiedenis, Opstand, doet hem denken aan revolutie. In Nederland bewegen we ons volgens Dol meer op een 'evolutionaire manier'. Geleidelijk. Daar is niets mis mee, zegt Dol, het past bij ons land. Aan het eind van de discussie snijdt hij kort een andere vorm van opstand aan: die van mensen die willen dat grenzen op slot gaan. Volgens Dol moeten de panelleden van vandaag kijken naar wat hen onderling bindt. Impliciet zegt hij: die laatste vorm van opstand, daar moeten we ons samen tegen wapenen. 

"Dat sprekers uit verschillende hoeken komen, vind ik interessant."

De discussie zit erop. Onder toeziend oog van een door kinderen geschilderde versie van De Nachtwacht hebben de vier panelleden hun verhaal gedaan. Daarna is er ruimte voor vragen vanuit het publiek. Verschillende mensen grijpen hun kans, waaronder Hidske van Lienden. Ze studeerde Geschiedenis en is vertrouwd met de materie. Toch heeft ze wat geleerd, vertelt ze. De gevarieerde achtergronden van de panelleden zorgde voor verschillende invalshoeken. Dat sprak haar aan. Juist die verschillende meningen en invalshoeken, die soms tot ongemak leidden, zorgden voor een vruchtbaar debat. En uiteindelijk waren de panelleden het over een ding eens: het mag best wat activistischer in Nederland. 

Activiteitentips van Sam

• 31 oktober: Over een moderne manier van opstand gesproken: de bitcoin. Financieel expert Simon Lelieveldt vertelt in de Beurs van Berlage over het betaalmiddel, dat inmiddels tien jaar bestaat.
• t/m 31 oktober: Ben je een echte geschiedenisfan en wil je iets winnen? Dat kan. NEMO organiseert een online opstandige geschiedenisquiz waarbij kaartjes voor het Amsterdamse museum te verkrijgen zijn.
• 1 en 2 november: Op (of eigenlijk net over) de valreep nog naar Vive le Geus! met Camerata Trajectina en Hans Goedkoop? Deze muzikale voorstelling over de Tachtigjarige Oorlog doet op 1 november Delft aan en op 2 november Utrecht.

Benieuwd naar alle foto's van de avond? Bekijk het album op Flickr.